महाराष्ट्रातील रायगड
जिल्हातील दुर्ग वैभव.
एकूण किल्ले – ५४ १. अनघाई , २ अवचितगड ३. भिवगड / भिमगड ४. बिरवाडी ५. चांभारगड
६.चंद्रगड(ढवळगड) गहनगड ७-कुलाबा किल्ला ८-ढाकचा बिहरी ९.द्रोणागिरी
१०.-घोसाळगड वीरगड"
११.-ईरशाळ ( विशाळगड
)१२.जंजिरा १३.कर्नाळा १४.खांदेरी १५.खुबलढा किल्ला (थळचा किल्ला) १६.-कोकणिदवा १७.कोंढवी १८-कोर्लई १९.कुर्डुगड
(विश्राम गड) २०.लिंगाणा २१.मानगड २२.मंगळगड(कांगोरी गड) २३.माणिकगड २४.मिरगड
(मिराडोंगर / सोनिगर) २५.-मृगगड २६.पदरगड (
तुंगी) २७.-पद्मदूर्ग (कासाकिल्ला) २८.-पालगड २९.पन्हाळेदुर्ग (पन्हाळघर किल्ला) ३०.पेब (विकटगड) ३१.पेठ
/ कोथळीगड ३२.प्रबळगड ३३.रायगड ३४.रेवदंडा ३५.सागरगड (खेरदूर्ग) ३६.सामराजगड ३७.सांकशीचा
किल्ला
३८.सरसगड ३९.सर्जेकोट(रायगड) ४०.शिवथरघळ ४१.सोंडाई
४२.आवळसचा किल्ला ४३.सुधागड ४४.सुरगड ४५. तळा गड ४६.उंदेरी ४७.कावळ्या ४८.चंदेरी
४९.भोपाल गड ( दासगाव ) ५०.पांडवगड ५१. मदगड ५२.रत्नगड ५३.रामदरणे ५४.सोनगड
जल व्यवस्था - तलाव
/हौद १५ किल्यांवर आहेत –एकूण ३०
विहीर – फक्त १
उंदेरी किल्यावर आहे
पाण्याच्या टाके –
एकूण २३० यामध्ये खांब/गुहा टाके – एकूण ७ , गुहा टाकी १० कर्नाळा येथे , पाण्याचे
कुंड -८ , टाके -२०५
गडावरील देवता – एकूण १७
किल्यांवर कोणत्याही देवतेची मूर्ती दिसून येत नाही.
बाकी ३७ किल्यांवर
एकूण ७७ देवतांची मूर्ती आणि मंदिरे आहेत.
भग्न अवस्थेतील/अज्ञात
– ५
महिषासूरमर्दिनी -२
मारुती -१०
वेताळ -४
शिर्काई-१
शिव मंदिर / शंकराची पिंड -२१
श्री गणेश -६
श्री देवी – १६ पिंगळसई देवी मंदिर, श्री कमलजा देवी जननी ,पद्मावती देवीचे
छोटे मंदिर,गुलवती देवीचे मोठे मंदिर,विशाळा देवीची मूर्ती,श्री कर्णाई देवी,कांगोरी
देवीचे मंदीर,श्री पार्वती जनाई ,श्री खेरजाबाई,जगमातेची मूर्ती -श्री जननी
-कीर्तिमुख ,श्री वाज्राई जाख माता,सोंडाई देवीची मूर्ती,भोराई देवीचे मंदिर ,भैरवीची
मूर्ती,श्री वाघजाई ,श्री मदनाई
श्री भवानी -४
श्री भैरव -४
श्री वाघेश्वर -२
श्री समर्थ-२
किल्यांवरील दरवाजे – एकूण
८८
कमान नसलेले / उधवस्त – एकूण – ४०
कमान असलेले –
४८
दरवाज्यावरील वैशिष्ठे
कुलाबा किल्ला - महाद्वार - मोर, हत्ती, हरण, कमळ, शरभ अशी शिल्पे
कुलाबा किल्ला - धाकटा दरवाजा/यशवंत दरवाजा/दर्या
दरवाजा - महिरप,भूमितिक आकृत्या,दरवाजावर गणपती, गरुड, मारुती, मगरी, कमळे, वेलबुट्टी यांची नक्षी,शरभ शिल्प - ६ हत्ती पकडलेले
घोसाळगड /वीरगड - चोर दरवाजा - तुलाई वर व्याल शिल्प "
जंजिरा - प्रवेशव्दार - प्रवेशद्वारावरील पांढर्‍या ,दगडातील फारशी लेख,प्रवेशव्दाराच्या
कमानीवर दोनही बाजूला ""शरभाचे"" दगडात कोरलेले शिल्प"
कर्नाळा -
प्रवेशव्दार - व्यालाचे शिल्प
कोर्लई -
पश्चिमाभिमुख प्रवेशव्दार - शिलालेख
मानगड -
उत्तराभिमुख प्रवेशद्वार - कमानीच्या एका तुकड्यावर ‘नागशिल्प’ कमळ आणि माशाचे शल्प
मिरगड (मिराडोंगर / सोनिगर) व्दारपट्टीवर गणपती कोरलेला
रायगड -
महाद्वार - कमळ फुले , शरभ
रायगड - वाघ
दार - कमळ फुले
रेवदंडा -
प्रवेशद्वार - प्रवेशद्वारावर पोर्तूगिजांचे राजचिन्ह
सरसगड -
प्रवेशव्दार - प्रवेशव्दारावर कलश कोरलेला ,सहा पाकळ्यांची उठावदार कमळे
"
सरसगड -
उत्तर दरवाजा - दगडांनी बांधलेला दरवाजा
सुधागड -
कोरा दरवाजा - प्रवेशद्वारावर २ सुंदर कोरलेले शरभ
माथा पट्टीवर हत्ती व व्याल शिल्प ,दर्पण प्रतिमा ,पुष्पमाला , कमळ पुष्प ,नक्षीकाम ,बंदुकिंसाठी जंग्या"
तळा गड -
हनुमान दरवाजा - प्रवेशव्दारावरील शरभाचे
शिल्प
किल्यावरील बुरुज - २६ किल्यांवर
मिळून एकूण – १३४
किल्यांवरील तोफा - १३ किल्यांवर मिळून एकूण – १०५
संकलन - हरेश तुपे
No comments:
Post a Comment